Melatonina nazywana jest hormonem snu, ponieważ reguluje rytm dobowy i koordynuje pracę zegara biologicznego. Z tym też przeważnie się ją kojarzy. Jednak coraz częściej pojawiają się badania naukowe potwierdzające niesamowicie szerokie spektrum działania tego hormonu. Okazuję się, że melatonina, a w zasadzie jej zaburzone wydzielanie, jest przyczyną wielu jednostek chorobowych. Dlatego też może ona stanowić doskonały środek leczniczy tych właśnie dolegliwości. 

Melatonina produkowana jest przez szyszynkę, czyli maleńki gruczoł znajdujący się w czaszce. W momencie kiedy zachodzi słońce i robi się ciemno, zaczyna ona wydzielać melatoninę, która warunkuje prawidłowy sen. Natomiast w trakcie dnia jej produkcja zostaje zahamowana. Jednak oprócz wpływu na sen hormon ten w nocy pełni wiele funkcji.

MECHANIZM DZIAŁANIA MELATONINY

Dzięki swojej lipofilowej strukturze melatonina ma możliwość przechodzenia przez wszystkie bariery biologiczne w organizmie. Może ona również pośrednio i bezpośrednio wpływać na tkanki i komórki poprzez możliwość oddziaływania kilkoma szlakami biochemicznymi. Hormon ten działa poprzez wiązanie: do receptorów błony komórkowej, do receptorów jądrowych, do wewnątrzkomórkowych białek oraz ma działanie antyoksydacyjne. To wszystko sprawia, że melatonina ma wpływ na pracę wielu narządów w naszym organizmie.

CZYNNIKI OBNIŻAJĄCE POZIOM MELATONINY

Głównym czynnikiem zmniejszającym produkcję melatoniny jest ekspozycja na światło niebieskie po zmroku, czyli korzystanie z urządzeń elektronicznych typu smartfon, tablet, telewizor czy też przebywanie w oświetlonych pomieszczeniach. Kiedy nadchodzi wieczór, organizm przygotowuje się do snu i wydziela melatoninę, więc każda wiązka światła niebieskiego będzie powodowała zahamowanie jej produkcji, a w konsekwencji zaburzenia snu oraz niekorzystny wpływ na zdrowie. W ten sam sposób będzie wpływała również praca zmianowa, w godzinach nocnych, a także trening po zmroku.

Inne czynniki obniżające poziom melatoniny to:

• zbyt mały dostęp do naturalnego światła dziennego
• leki: beta-blokery, czyli leki na nadciśnienie; niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), czyli popularne leki przeciwbólowe; leki przeciwdepresyjne
• nadmiar kofeiny
• niedobór tryptofanu
• niedobory witamin i składników mineralnych (szczególnie magnezu i witamin z grupy B)
• depresja, zaburzenia nastroju
• zbyt mała ilość serotoniny, czyli hormonu szczęścia
• zespół zmiany czasowej (jet lag)

WPŁYW MELATONINY NA ORGANIZM

• Ma zdolność opóźniania procesów starzenia się organizmu
• Bierze udział w odczuwaniu bólu
• Może wpływać bezpośrednio i pośrednio na czynność narządów rozrodczych (jajników, jąder)
• Wpływa na czynność motoryczną i wydzielniczą układu trawiennego, a tym samym jej niedobór może powodować choroby układu pokarmowego (choroby wrzodowej, choroby refluksowej, zespół jelita nadwrażliwego)
• Uczestniczy w regulacji wydzielania innych hormonów: prolaktyny, lutropiny, folitropiny, somatotropiny, tyreoliberyny, adrenokortykotropiny oraz glikokortykosteroidów.
• Ma wpływ na metabolizm glukozy, przez co jej niedobór może być jedną z przyczyn cukrzycy. 
• Dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym i antylipidowym wpływa na choroby układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca)
• Wykazuje działanie przeciwnowotworowe i onkostatyczne - może hamować aktywację i proliferację komórek nowotworowych. Badania potwierdziły to w przypadku glejaka, czerniaka, raka płuc, pęcherza moczowego, nerek, wątroby, jajników, guzów zależnych od estrogenów, a także przerzutów nowotworowych do mózgu, nerwiaka płodowego i erytroleukemii.
• Zapobiega rozpoczęciu lub opóźnieniu degeneracji neuronów
• Stymuluje układ odpornościowy do działania, hamuje syntezę interleukin w limfocytach i monocytach
• Bierze udział w odpowiedzi komórkowej i humoralnej

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Melatonina warunkuje prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego.  W czasie wydzielania nocnego powoduje szybszą produkcję limfocytów. Ma zdolność regulowania limfocytów Th1 i Th2, a więc jest istotna w chorobach autoimmunologicznych oraz reakcjach alergicznych. Udowodniono, że wystarczy prawidłowo się wysypiać, aby zmniejszył się stan zapalny, który towarzyszy chorobom autoimmunologicznym, jak np. stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów.

BARIERA KREW-MÓZG

Bariera ta ma za zadanie chronić mózg przed przenikaniem do jego wnętrza szkodliwych substancji. Natomiast melatonina odpowiada za prawidłową szczelność tej bariery. Niestety kiedy człowiek się starzeje, ilość produkowanej melatoniny spada, w związku z czym bariera staje się bardziej przepuszczalna. Prowadzi to do przenikania różnych substancji, w tym metali ciężkich, przez co zwiększa się ryzyko chorób przewlekłych jak choroba Parkinsona czy Alzheimera.

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

Melatonina reguluje ciśnienie krwi. Dzięki receptorom błonowym w nocy rozszerza naczynia krwionośne. I tak samo tutaj, gdy człowiek jest starszy i tej melatoniny zaczyna brakować, ciężej jest utrzymać odpowiednie ciśnienie, a w konsekwencji ono wzrasta. Zdarza się, że u niektórych osób nie da się zwalczyć nadciśnienia tętniczego, chociażby dietą, tak jak pisaliśmy we wczorajszym poście, czy też lekami, ponieważ winowajcą jest akurat zaburzona produkcja melatoniny. W tym przypadku mamy do czynienia z opornym na leczenie nadciśnieniem i jedynym sposobem, żeby sobie z nim poradzić, jest prawidłowy sen. 

TKANKA KOSTNA

Badania wykazały, iż spadek wydzielania melatoniny w starszym wieku może prowadzić do osteoporozy. Dzieje się tak, ponieważ niedobór tego hormonu powoduje kumulację wolnych kwasów tłuszczowych i rozrost komórek tkanki tłuszczowej, a tym samym zahamowanie różnicowania komórek szpiku w osteoblasty. Melatonina wpływa również w sposób pośredni na zmianę stężeń substancji biorących udział w osteogenezie i osteolizie: kalcytoniny, estrogenów, parathormonu, witaminy D3. Przyspiesza także różnicowanie i zwiększanie aktywności osteoblastów (komórek budujących tkankę kostną) i zmniejsza różnicowanie osteoklastów (komórek rozpuszczających tkankę kostną)

JAK ZADBAĆ O PRAWIDŁOWY POZIOM MELATONINY?

• Przede wszystkim należy zadbać o rytm dobowy - wcześnie kłaść się spać i wcześnie wstawać.
• Minimum 1 godzinę przed snem unikać korzystania z telefonu, komputera czy telewizora, a w ciągu nocy narażania na WiFi czy bluetooth.
• Na czas snu wyłączyć wszelkie oświetlenie w sypialni i zasłonić dostęp światła ulicznego, ewentualnie można korzystać ze światła o barwie czerwonej.
• W ciągu dnia dobrze jest jak najwięcej korzystać ze światła dziennego.
• Należy unikać pracy i wysiłku fizycznego w godzinach nocnych.
• Warto ograniczyć spożywanie kawy, a przynajmniej nie pić jej na kilka godzin przed snem.
• Ważna jest także dieta. Zaleca się spożywanie produktów bogatych w tryptofan (jajka, mięso, ryby, nabiał, banany czy suszone daktyle). Dieta powinna składać się w 80 procentach z nieprzetworzonej żywności oraz zawierać dużą ilość warzyw, owoców i produktów roślinnych obfitujących w witaminy i składniki mineralne, a także antyoksydanty.
• Należy zadbać o wzrok, nosząc odpowiednio dobrane okulary, jeśli jest taka potrzeba.
• Przeciwwskazane są leki przeciwbólowe (NLPZ), ponieważ zaburzają one wydzielanie melatoniny.
• Bardzo ważne jest także ograniczenie stresu, czyli zamartwiania się, denerwowania, lęku, a w przypadku stanów depresyjnych warto skorzystać z pomocy specjalisty.
• W przypadku poważnych zaburzeń snu można skorzystać z suplementacji lub wesprzeć organizm ziołami (wszystkie polecane produkty poniżej)

OCHRONA PRZED ŚWIATŁEM NIEBIESKIM

Szkodliwe działanie światła niebieskiego z urządzeń typu smartfon, komputer czy telewizor można obniżyć, korzystając z opcji przyciemniania ekranu. Dostępne aplikacje czy też folie ochronne mające na celu zmniejszenie ekspozycji na światło niebieskie niestety nie są w stanie skutecznie nas przed nim ochronić. W przypadku osób, które korzystają z urządzeń elektronicznych w nocy (np. ze względu na pracę), zaleca się stosowanie okularów z filtrem światła niebieskiego, czy też filtrów bezpośrednio na te urządzenia.

BIBLIOGRAFIA

M. Brzęczek, K. Słonka, L. Hyla-Klekot: Melatonina-hormon o plejotropowym działaniu, Pediatr Med Rodz 2016

https://www.youtube.com/watch?v=qOXSct0DQJA

https://laboratoriumfotometryczne.pl/filtr-swiatla-niebieskiego/

https://laboratoriumfotometryczne.pl/folie-ochronne-na-smartfony-czy-eliminuja-swiatlo-niebieskie/

https://laboratoriumfotometryczne.pl/okulary-z-filtrem-swiatla-niebieskiego/