10 Ciekawostek o Witaminie C

Witamina C jest jedną z witamin, których nasze ciało nie jest w stanie wyprodukować. Ma ona jednak wiele ról, a jej przyjmowanie wiąże się z imponującymi korzyściami zdrowotnymi. Jest rozpuszczalna w wodzie i występuje w wielu owocach i warzywach: w tym pomarańczach, cytrynie, truskawkach, owocach kiwi, papryce, brokułach, jarmużu i szpinaku, czerwonej i czarnej porzeczce.

1. Witamina C wspomaga system immunologiczny

Witamina C jest prawdopodobnie najpopularniejszym suplementem stosowanym przy infekcjach.

Ta witamina wspiera funkcję różnych komórek odpornościowych i zwiększa ich zdolność do ochrony przed infekcją. Jest ona także niezbędna w przypadku śmierci komórkowej, która pomaga utrzymać zdrowy układ odpornościowy, usuwając stare komórki i zastępując je nowymi (1, 2). Witamina C utrzymuje również zdrową skórę, zwiększając produkcję kolagenu, pomagając skórze funkcjonować jako bariera uniemożliwiająca przedostawanie się szkodliwych związków do organizmu. Witamina C w skórze może również sprzyjać gojeniu się ran (1). Witamina C zwiększa aktywność fagocytów, komórek odpornościowych, które mogą eliminować szkodliwe bakterie i inne mikroorganizmy (1). Ponadto promuje wzrost i rozprzestrzenianie się limfocytów, rodzaju komórek odpornościowych, które zwiększają krążące przeciwciała, aby atakować obce lub szkodliwe substancje we krwi (1). Ważne, aby pamiętać, że witamina C nie zmniejsza prawdopodobieństwa przeziębienia, (5) lecz może pomóc w szybszym zdrowieniu i złagodzi objawy (1). Witamina C wspiera funkcję różnych komórek odpornościowych i może pomóc w szybszym zdrowieniu.

2. Witamina C jest ważna dla układu oddechowego

Witamina C jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu oddechowego. Uzupełnienie tego składnika odżywczego może skrócić czas trwania i zmniejszyć nasilenie infekcji górnych dróg oddechowych, w tym przeziębienia. (1). Duży przegląd 29 badań z udziałem 11 306 osób wykazał, że regularne uzupełnianie witaminy C w średniej dawce 1–2 gramów dziennie skracało czas przeziębienia o 8% u dorosłych i 14% u dzieci (3). Co ciekawe, przegląd badań wykazał również, że regularne przyjmowanie suplementów witaminy C zmniejszało częste przeziębienie u osób doświadczających dużego wysiłku fizycznego, w tym maratończyków i żołnierzy, nawet o 50% (3, 4). Ponadto wykazano, że dożylne podawanie dużej dawki witaminy C znacznie minimalizuje objawy u osób z ciężkimi zakażeniami, w tym posocznicą i zespołem ostrej niewydolności oddechowej wynikającym z zakażeń wirusowych (5, 6). Istnieją dowody z badań na zwierzętach i badań przypadków u ludzi, że wysoka dawka witaminy C może zredukować objawy zapalenia płuc w ciężkich chorobach układu oddechowego spowodowanych przez H1N1 („świńska grypa”) lub inne wirusy (5, 7, 8). Co więcej, niski poziom witaminy C został powiązany ze złymi wynikami zdrowotnymi. Na przykład, osoby z zapaleniem płuc mają zwykle niższy poziom witaminy C, a suplementy witaminy C skracają czas powrotu do zdrowia (9).

Trzeba pamiętać, że nie należy przyjmować jednorazowo dużych dawek suplementów witaminy C doustnie - ponieważ mogą powodować działania niepożądane, takie jak biegunka (10). Podsumowując można powiedzieć, że witamina C pomaga w leczeniu zapalenia płuc. Suplementacja witaminą C skraca czas trwania i nasilenia przeziębienia.

3. Witamina C  a COVID-19 - koronawirus

W przypadku pandemii koronawirusa COVID-19, COVID-20 czy innego wirusa, np. grypy, ospy, itd. istotne znaczenie ma odpowiednie wspieranie układu odpornościowego i to powinno być naszym głównym celem podejmowanych działań, gdyż silny i efektywny system obronny organizmu jest w stanie sam z wieloma patogenami sobie poradzić skutecznie. Oczywiście ważne znaczenie mają tutaj również praktyki higieniczne, jak chociażby prawidłowe mycie rąk i unikanie dużych skupisk ludzi, zachowywanie dystansu fizycznego.

Jak witamina C ma się do COVID-19 w badaniach klinicznych? Chińscy naukowcy zarejestrowali badanie kliniczne w celu dalszego badania skuteczności witaminy C u hospitalizowanych osób z COVID-19 (14). Dawki o wartościach większych niż dzienne zapotrzebowanie zaleca się podawać dożylnie w celu poprawy czynności płuc, co może pomóc w utrzymaniu pacjenta z dala od wentylacji mechanicznej lub podtrzymywania życia (12, 13). Ponadto w przeglądzie z 2019 r. stwierdzono, że zarówno doustne, jak i dożylne leczenie witaminą C może pomóc osobom przyjętym na oddziały intensywnej terapii, skracając czas hospitalizacji o 8% i skracając czas wentylacji respiratorem o 18,2% (14). Wspomniane badania opierały się o podawanie witaminy C w dawkach znacznie przewyższających dzienne zapotrzebowanie.

Nadal trwają badania analizujące efekt działania witaminy C przy infekcji Covid-19, niemniej jednak pierwsze ich wyniki są bardzo optymistyczne.

4.Witamina C jako naturalny przeciwutleniacz

Witamina C jest silnym przeciwutleniaczem, który może wzmocnić naturalną obronę organizmu.

Przeciwutleniacze to cząsteczki wzmacniające układ odpornościowy. Robią to, chroniąc komórki przed szkodliwymi związkami zwanymi wolnymi rodnikami. O ile rodniki są naturalnie produkowane przez organizm, aby wspomóc układ odpornościowy, ich nadmiar jest wyjątkowo niepożądany. Gdy dochodzi do nadmiaru wolnych rodników, to powodują one stan znany jako stres oksydacyjny, który został powiązany z wieloma chorobami przewlekłymi (16) np. nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi oraz nadciśnieniem. Badania pokazują, że spożywanie większej ilości witaminy C może zwiększyć poziom przeciwutleniaczy we krwi nawet o 30%. Pomaga to naturalnej obronie organizmu w walce z ze stanem zapalnym (17). Jako silny przeciwutleniacz, neutralizuje niestabilne związki we krwi i może pomóc w zapobieganiu lub odwróceniu uszkodzeń komórkowych.

5. Witamina C chroni twoją pamięć

Demencja jest szerokim terminem używanym do opisania objawów problemów związanych z procesami myślenia i pamięci. Dotyka 35 milionów ludzi na całym świecie i zwykle występuje wśród starszych osób (18).

Badania sugerują, że stres oksydacyjny i stany zapalne w pobliżu mózgu, kręgosłupa i nerwów (zwane łącznie ośrodkowym układem nerwowym) mogą zwiększać ryzyko otępienia (19). Kilka badań wykazało wręcz, że osoby z demencją mogą mieć niższe poziomy witaminy C we krwi (20, 21), a niski poziom tej witaminy jest związany z zaburzeniem zdolności myślenia i zapamiętywania (20, 22). Ponadto wykazano, że wysokie spożycie witaminy C  lub suplementów ma ochronny wpływ na myślenie i pamięć (24, 25 , 26). Z pewnością potrzebne są dodatkowe badania na ludziach, aby zrozumieć wpływ suplementów witaminy C na zdrowie układu nerwowego (27), niemniej jednak pierwsze efekty pokazują jej pozytywne działanie.

Jednakże trzeba również pamiętać, że witamina C może mieć wpływ na działanie wielu leków, np.: chemioterapię, radioterapię lub leki obniżające poziom cholesterolu (10), dlatego też zaleca się konsultowanie diety z lekarzem u osób, które leczą się przewlekle.

6.Witamina C zapobiega niedoborowi żelaza

Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, który ma wiele funkcji w organizmie. Jest niezbędny do wytwarzania czerwonych krwinek i transportu tlenu w organizmie.

Suplementy witaminy C mogą pomóc poprawić wchłanianie żelaza z diety. W rezultacie witamina C może pomóc zmniejszyć ryzyko niedokrwistości u osób podatnych na niedobór żelaza. W badaniu 65 dzieci z łagodną niedokrwistością z niedoboru żelaza otrzymało suplement witaminy C. Naukowcy odkryli, że sam suplement pomógł kontrolować ich niedokrwistość (28). Jeśli masz zatem niski poziom żelaza, to spożywanie większej ilości produktów bogatych w witaminę C lub przyjmowanie suplementu witaminy C, może pomóc poprawić poziom żelaza we krwi.

7. Witamina C może obniżać poziom kwasu moczowego we krwi i zapobiegać atakom dny moczanowej

Dna moczanowa jest rodzajem zapalenia stawów, które dotyka około 2% osób z krajów rozwiniętych.

Jest niezwykle bolesna i obejmuje stany zapalne stawów, szczególnie palców stóp. Ludzie z dną doświadczają obrzęku i nagłych, silnych ataków bólu (29). Objawy dny pojawiają się, gdy we krwi jest za dużo kwasu moczowego. Kwas moczowy jest produktem odpadowym wytwarzanym przez organizm. Na wysokich poziomach może krystalizować i osadzać się w stawach. Co ciekawe, kilka badań wykazało, że witamina C może pomóc zmniejszyć stężenie kwasu moczowego we krwi, a tym samym chronić przed atakami dny moczanowej. Na przykład badanie obejmujące 1387 mężczyzn wykazało, że ci, którzy spożywali najwięcej witaminy C, mieli znacznie niższy poziom kwasu moczowego we krwi niż ci, którzy spożywali najmniej (30). W innym badaniu wzięło udział 46 994 zdrowych mężczyzn podczas 20 lat, aby ustalić, czy przyjmowanie witaminy C było powiązane z rozwojem dny moczanowej. Okazało się, że ludzie, którzy przyjmowali suplement witaminy C, mieli o 44% mniejsze ryzyko dny moczanowej (31). Ponadto analiza 13 badań wykazała, że przyjmowanie suplementu witaminy C przez 30 dni znacznie zmniejszyło kwas moczowy we krwi, w porównaniu z placebo (32).

Istnieje zatem silny związek między spożyciem witaminy C a poziomem kwasu moczowego, a pokarmy i suplementy bogate w witaminę C pomagają zmniejszyć ryzyko dny moczanowej.

8. Witamina C może pomóc w kontrolowaniu wysokiego ciśnienia krwi

Wysokie ciśnienie krwi naraża na choroby serca i jest główną przyczynę śmierci na całym świecie (33). NFZ podaje, że około 10 milionów Polaków choruje na nadciśnienie.

Badanie na zwierzętach wykazało, że przyjmowanie suplementu witaminy C pomogło rozluźnić naczynia krwionośne przenoszące krew z serca, co pomogło obniżyć poziom ciśnienia krwi (34). Ponadto analiza 29 badań na ludziach wykazała, że przyjmowanie suplementu witaminy C obniżyło skurczowe ciśnienie krwi (górna wartość) o 3,8 mmHg i rozkurczowe ciśnienie krwi (dolna wartość) średnio o 1,5 mmHg u zdrowych osób dorosłych. U dorosłych z wysokim ciśnieniem krwi suplementy witaminy C obniżają średnio skurczowe ciśnienie krwi o 4,9 mmHg, a rozkurczowe ciśnienie krwi średnio o 1,7 mmHg (32). Chociaż wyniki te są obiecujące, nie jest jasne, czy wpływ na ciśnienie krwi jest długotrwały. Ponadto osoby z wysokim ciśnieniem krwi nie powinny polegać wyłącznie na samej witaminie C.

9.Witamina C może obniżyć ryzyko chorób serca

Suplementy witaminy C są powiązane ze zmniejszonym ryzykiem chorób serca, gdyż mogą obniżać czynniki ryzyka chorób serca, w tym wysoki poziom LDL (złego) cholesterolu, trójglicerydów i nadciśnienia. Choroby serca są wiodącą przyczyną śmierci na całym świecie (33).

Analiza 9 badań z udziałem 293 172 uczestników wykazała, że po 10 latach, ci którzy przyjmowali co najmniej 700 mg witaminy C dziennie, mieli o 25% niższe ryzyko chorób serca niż ci, którzy nie przyjmowali suplementu witaminy C (35). Inna analiza 15 badań wykazała, że spożywanie witaminy C z żywności - a nie suplementów - wiąże się z niższym ryzykiem chorób serca. Jednak naukowcy nie są pewni, czy osoby, które spożywały pokarmy bogate w witaminę C, również postępowały zdrowiej niż osoby, które przyjmowały suplementy. W związku z tym pozostaje niejasne, czy różnice były spowodowane witaminą C, czy innymi aspektami ich diety (36). W kolejnej analizie 13 badań oceniano wpływ przyjmowania co najmniej 500 mg witaminy C dziennie na czynniki ryzyka chorób serca, takie jak poziom cholesterolu we krwi i poziom trójglicerydów. Analiza wykazała, że przyjmowanie suplementu witaminy C znacznie obniżyło LDL (zły) cholesterol o około 7,9 mg / dL, a trójglicerydy we krwi o 20,1 mg / dL (37).

10.Witamina C - dawkowanie

Zalecane dzienne spożycie witaminy C wynosi 75 mg dla kobiet i 90 mg dla mężczyzn. Kobiety karmiące piersią potrzebują dodatkowych 30 mg, a osoby palące potrzebują dodatkowych 35 mg dziennie (38). Łatwo jest zaspokoić zapotrzebowanie na witaminę C poprzez dietę, o ile spożywamy różnorodne owoce i warzywa. Na przykład 1 pomarańcza zapewnia 77% dziennego zapotrzebowania, a 160 gramów gotowanych brokułów zapewnia 112%. (39, 40). Ponadto górna granica dodatkowego spożycia witaminy C - ilość, którą większość ludzi może spożywać codziennie bez negatywnych skutków - wynosi 2000 mg (10). Przyjmowanie większej ilości witaminy C nie oznacza, że jej nadmiar zostanie zaabsorbowany ​​ (41). Nadmiar jest wydalany razem z moczem każdego dnia (41).

Co warto zapamiętać o właściwościach Witaminy C?

Witamina C jest rozpuszczalną w wodzie witaminą, którą należy pozyskać dla organizmu z dobrze zbilansowanej diety lub suplementów. Jest ona związana z wieloma imponującymi korzyściami zdrowotnymi, takimi jak poprawa systemu immunologicznego – którego korzyści są widoczne dla całego organizmu, między innymi takimi jak: 

    • zapobiega i poprawia przebieg chorób układu oddechowego, 

    • zwiększa poziom przeciwutleniaczy,

    • zmniejsza ryzyko zachorowania na demencje,

    • wspomaga wchłanianie żelaza, 

    • zwiększa ogólną odporność organizmu,

    • zapobiega dnie moczowej,

    • obniża ciśnienie krwi i ryzyka chorób serca. 

    • Ważne, aby przestrzegać bezpiecznego dawkowania tej witaminy. 

Chociaż suplement witaminy C może oferować korzyść dla zdrowia immunologicznego, nie powinna i nie może być stosowana jako zamiennik zdrowego stylu życia. Dobra dieta, ćwiczenia oraz regularne kontrole u lekarza i przestrzeganie ich zaleceń są nadal najważniejszymi czynnikami sprzyjającymi dobremu zdrowiu. Witamina C jest niezbędnym składnikiem odżywczym człowieka i istnieją istotne dowody epidemiologiczne, że regularne przyjmowanie co najmniej RDA witaminy C jest korzystne dla optymalnego zdrowia (42).

Referencje:

    1. Carr AC, Maggini S. Vitamin C and Immune Function. Nutrients. 2017;9(11):1211. Published 2017 Nov 3. doi:10.3390/nu9111211

    2. Ekert PG, Vaux DL. Apoptosis and the immune system. Br Med Bull. 1997;53(3):591‐603. doi:10.1093/oxfordjournals.bmb.a011632

    3. Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2013;(1):CD000980. Published 2013 Jan 31. doi:10.1002/14651858.CD000980.pub4

    4. Bucher, Amanda, and Nicole White. “Vitamin C in the Prevention and Treatment of the Common Cold.” American Journal of Lifestyle Medicine, SAGE Publications, 9 Feb. 2016, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30202272.

    5. Fowler Iii AA, Kim C, Lepler L, et al. Intravenous vitamin C as adjunctive therapy for enterovirus/rhinovirus induced acute respiratory distress syndrome. World J Crit Care Med. 2017;6(1):85‐90. Published 2017 Feb 4. doi:10.5492/wjccm.v6.i1.85

    6. Li, Jing. “Evidence Is Stronger than You Think: a Meta-Analysis of Vitamin C Use in Patients with Sepsis.” Critical Care (London, England), BioMed Central, 11 Oct. 2018, www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6180524/.

    7. Kim, Hyemin, et al. “Red Ginseng and Vitamin C Increase Immune Cell Activity and Decrease Lung Inflammation Induced by Influenza A Virus/H1N1 Infection.” The Journal of Pharmacy and Pharmacology, U.S. National Library of Medicine, Mar. 2016, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26898166.

    8. Cai, Ying, et al. “A New Mechanism of Vitamin C Effects on A/FM/1/47(H1N1) Virus-Induced Pneumonia in Restraint-Stressed Mice.” BioMed Research International, Hindawi Publishing Corporation, 2015, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25710018.

    9. Bakaev, V V, and A P Duntau. “Ascorbic Acid in Blood Serum of Patients with Pulmonary Tuberculosis and Pneumonia.” The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease : the Official Journal of the International Union against Tuberculosis and Lung Disease, U.S. National Library of Medicine, Feb. 2004, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15139458.

    10. “Office of Dietary Supplements - Vitamin C.” NIH Office of Dietary Supplements, U.S. Department of Health and Human Services, ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminC-HealthProfessional/.

    11. “Vitamin C Infusion for the Treatment of Severe 2019-NCoV Infected Pneumonia - Full Text View.” Full Text View - ClinicalTrials.gov, clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04264533.

    12. Hammond, Brandon G, et al. “Identifying an Oxygenation Index Threshold for Increased Mortality in Acute Respiratory Failure.” Respiratory Care, U.S. National Library of Medicine, Oct. 2017, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28634172.

    13. Alshahrani, Mohammed S et al. “Extracorporeal membrane oxygenation for severe Middle East respiratory syndrome coronavirus.” Annals of intensive care vol. 8,1 3. 10 Jan. 2018, doi:10.1186/s13613-017-0350-x

    14. Hemilä, Harri, and Elizabeth Chalker. “Vitamin C Can Shorten the Length of Stay in the ICU: A Meta-Analysis.” Nutrients vol. 11,4 708. 27 Mar. 2019, doi:10.3390/nu11040708

    15. Arabi, Yaseen M et al. “Critical care management of adults with community-acquired severe respiratory viral infection.” Intensive care medicine vol. 46,2 (2020): 315-328. doi:10.1007/s00134-020-05943-5

    16. Pham-Huy, Lien Ai, et al. “Free Radicals, Antioxidants in Disease and Health.” International Journal of Biomedical Science : IJBS, Master Publishing Group, June 2008, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23675073.

    17. Kim, Mi Kyung, et al. “Effect of Five-Year Supplementation of Vitamin C on Serum Vitamin C Concentration and Consumption of Vegetables and Fruits in Middle-Aged Japanese: a Randomized Controlled Trial.” Journal of the American College of Nutrition, U.S. National Library of Medicine, June 2003, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12805247.

    18. Prince, Martin, et al. “The Global Prevalence of Dementia: a Systematic Review and Metaanalysis.” Alzheimer's & Dementia : the Journal of the Alzheimer's Association, U.S. National Library of Medicine, Jan. 2013, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23305823.

    19. Bennett, Stuart, et al. “Oxidative Stress in Vascular Dementia and Alzheimer's Disease: a Common Pathology.” Journal of Alzheimer's Disease : JAD, U.S. National Library of Medicine, 2009, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19221412.

    20. von Arnim, Christine A F, et al. “Dietary Antioxidants and Dementia in a Population-Based Case-Control Study among Older People in South Germany.” Journal of Alzheimer's Disease : JAD, U.S. National Library of Medicine, 2012, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22710913.

    21. Charlton, K E, et al. “Lowered Plasma Vitamin C, but Not Vitamin E, Concentrations in Dementia Patients.” The Journal of Nutrition, Health & Aging, U.S. National Library of Medicine, 2004, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14978605.

    22. Goodwin, J S, et al. “Association between Nutritional Status and Cognitive Functioning in a Healthy Elderly Population.” JAMA, U.S. National Library of Medicine, 3 June 1983, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6842805/.

    23. Gale, C R, et al. “Cognitive Impairment and Mortality in a Cohort of Elderly People.” BMJ (Clinical Research Ed.), BMJ Group, 9 Mar. 1996, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8595334/.

    24. Paleologos, M, et al. “Cohort Study of Vitamin C Intake and Cognitive Impairment.” American Journal of Epidemiology, U.S. National Library of Medicine, 1 July 1998, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9663403/.

    25. Wengreen, H J, et al. “Antioxidant Intake and Cognitive Function of Elderly Men and Women: the Cache County Study.” The Journal of Nutrition, Health & Aging, U.S. National Library of Medicine, 2007, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17508099/.

    26. Zandi, Peter P, et al. “Reduced Risk of Alzheimer Disease in Users of Antioxidant Vitamin Supplements: the Cache County Study.” Archives of Neurology, U.S. National Library of Medicine, Jan. 2004, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14732624/.

    27. Harrison, Fiona E. “A Critical Review of Vitamin C for the Prevention of Age-Related Cognitive Decline and Alzheimer's Disease.” Journal of Alzheimer's Disease : JAD, U.S. National Library of Medicine, 2012, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22366772.

    28. Mao, X, and G Yao. “Effect of Vitamin C Supplementations on Iron Deficiency Anemia in Chinese Children.” Biomedical and Environmental Sciences : BES, U.S. National Library of Medicine, June 1992, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1642785

    29. Roddy, Edward. “Revisiting the Pathogenesis of Podagra: Why Does Gout Target the Foot?” Journal of Foot and Ankle Research, BioMed Central, 13 May 2011, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21569453.

    30. Gao, Xiang, et al. “Vitamin C Intake and Serum Uric Acid Concentration in Men.” The Journal of Rheumatology, U.S. National Library of Medicine, Sept. 2008, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18464304.

    31. Choi, Hyon K, et al. “Vitamin C Intake and the Risk of Gout in Men: a Prospective Study.” Archives of Internal Medicine, U.S. National Library of Medicine, 9 Mar. 2009, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19273781.

    32. Juraschek, Stephen P, et al. “Effect of Oral Vitamin C Supplementation on Serum Uric Acid: a Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials.” Arthritis Care & Research, U.S. National Library of Medicine, Sept. 2011, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21671418.

    33. “Cardiovascular Diseases (CVDs).” World Health Organization, World Health Organization, www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds).

    34. Ettarh, R R, et al. “Vitamin C Lowers Blood Pressure and Alters Vascular Responsiveness in Salt-Induced Hypertension.” Canadian Journal of Physiology and Pharmacology, U.S. National Library of Medicine, Dec. 2002, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12564647.

    35. Knekt, Paul, et al. “Antioxidant Vitamins and Coronary Heart Disease Risk: a Pooled Analysis of 9 Cohorts.” The American Journal of Clinical Nutrition, U.S. National Library of Medicine, Dec. 2004, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15585762.

    36. Ye, Zheng, and Honglin Song. “Antioxidant Vitamins Intake and the Risk of Coronary Heart Disease: Meta-Analysis of Cohort Studies.” European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation : Official Journal of the European Society of Cardiology, Working Groups on Epidemiology & Prevention and Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology, U.S. National Library of Medicine, Feb. 2008, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18277182.

    37. McRae, Marc P. “Vitamin C Supplementation Lowers Serum Low-Density Lipoprotein Cholesterol and Triglycerides: a Meta-Analysis of 13 Randomized Controlled Trials.” Journal of Chiropractic Medicine, Elsevier, June 2008, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19674720.

    38. “Office of Dietary Supplements - Vitamin C.” NIH Office of Dietary Supplements, U.S. Department of Health and Human Services, ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminC-HealthProfessional/.

    39. “FoodData Central Search Results.” FoodData Central, fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/786559/nutrients.

    40. “FoodData Central Search Results.” FoodData Central, fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/168510/nutrients.

    41. Shibata, Katsumi, et al. “Relationship Between Urinary Concentrations of Nine Water-Soluble Vitamins and Their Vitamin Intakes in Japanese Adult Males.” Nutrition and Metabolic Insights, Libertas Academica, 5 Aug. 2014, www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4134006/.

    42. Enstrom J.E.: “Epidemiology of Vitamin C”. International Encyclopedia of Public Health [Second Edition] 2017, pages 559-568. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780128036785004495?via%3Dihub

Autor: Julia Janas

Recenzja: dr n.med. Wioletta Bereziewicz (specjalista zdrowia publicznego), Agnieszka Trojnar (pasjonatka zdrowego żywienia i naturalnych metod leczenia)