Selen jest pierwiastkiem śladowym – oznacza to, że występuje w małej ilości w środowisku oraz nasz organizm potrzebuje go bardzo niewiele. Jednak mimo to pełni sporo niesamowicie ważnych funkcji w ciele człowieka. Ma wpływ na prawidłowe funkcjonowania narządów (np. tarczycy) oraz odpowiada za naszą odporność.

Ze względu na swoje działanie selen jest obiektem wielu badań. Działa on synergicznie z witaminą E jako antyoksydant. Wpływa na syntezę hormonów tarczycy oraz uczestniczy w metabolizmie testosteronu. Dodatkowo u mężczyzn wpływa na płodność, ponieważ przyczynia się do prawidłowego przebiegu spermatogenezy.

SELEN A STRES OKSYDACYJNY

Selen wchodzi w skład peroksydazy glutationowej, czyli enzymu, który reguluje szybkość procesów utleniania w komórkach, a więc przede wszystkim chroni komórki naszego organizmu przed szkodliwych działaniem wolnych rodników i nadtlenków. Enzymy zawierające selenocysteinę są katalizatorami w wielu szlakach biochemicznych m.in. szlaku przemian lipidów, aminokwasów i innych. Odpowiadają za stabilizację błon lipidowych.

Selen zapobiega chorobom wynikającym ze stresu oksydacyjnego jak: nowotwory, choroby reumatoidalne, choroby układu sercowo-naczyniowego.

SELEN A NOWOTWORY

Poprzez swoje umiejętności ochrony przed wolnymi rodnikami selen może przyczyniać się do obniżania ryzyka zachorowalności na niektóre nowotwory. Hamuje proliferację, czyli namnażanie się komórek nowotworowych oraz rozprzestrzenianie się ich po narządach i tkankach w organizmie. Może także obniżać zdolność wywołania mutacji przez czynniki rakotwórcze.

SELEN A FUNKCJONOWANIE TARCZYCY

Pierwiastek ten uczestniczy w aktywacji i przemianie tyroksyny w trójjodotyroninę, dlatego też odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie tarczycy i metabolizm hormonów. Oprócz tego jego niedobór powoduje niedobór jodu, a co za tym idzie nieprawidłowości w gospodarce hormonalnej.

SELEN A ODPORNOŚĆ

Stwierdzono, że selen ma duży wpływ na zwiększenie odporności organizmu. Ma on zdolność kumulowania się w limfocytach, makrofagach i neutrofilach, pobudzając różne reakcje immunologiczne, zarówno typu komórkowego, jak i humoralnego. Już małe dawki selenu stymulują odpowiedź obronną ustroju. Wykazano także, że niedobór selenu może zwiększać ryzyko zarażenia wirusem HIV.

KONSEKWENCJE NIEDOBORU SELENU:

- kardiomiopatia młodzieńcza (choroba Keshan) i dystrofia chrząstek stawowych (choroba Kashin-Back) – choroby te występują na terenie Chin, pierwsza charakteryzuje się uszkodzeniem mięśnia sercowego, a druga niszczeniem stawów

- zwiększona umieralność z powodu chorób nowotworowych i układu sercowo-naczyniowego

- niższy poziom selenu występuje u osób chorych na AIDS, w chorobach naczyń krwionośnych, ostrym zapaleniu trzustki, fenyloketonurii, mukowiscydozie, reumatoidalnym zapaleniu stawów, retinopatii, niewydolności nerek oraz w chorobach immunologicznych i u chorych z depresją

- dzieci urodzone przez matki z niedoborem selenu i jodu są bardziej narażone na wrodzony niedobór jodu (kretynizm)

- zaburzenia czynności tarczycy (spadek FT3)

- wzmożenie dysfunkcji organizmu spowodowanych niedoborem jodu

- stłumienie odpowiedzi immunologicznej organizmu na infekcję bakteryjną lub wirusową

- zahamowanie biosyntezy prostaglandyn i immunoglobulin

- zmniejszenie aktywności limfocytów T, komórek NK i makrofagów

- zmniejszenie zdolności organizmu do odrzucania przeszczepów i niszczenia guzów nowotworowych

- zwiększenie agregacji, czyli zlepiania się płytek krwi

- zaburzenia płodności

Niedobór selenu może wystąpić podczas stosowania: kwasu walproinowego, klozapiny, kortykosteroidów, leków obniżających kwas solny (inhibitory pompy protonowej) czy leków moczopędnych oraz poprzez przyjmowanie chemioterapii, niedobór witaminy B6 i częste spożywanie alkoholu.

NADMIAR SELENU

Zarówno niedobór jak i nadmiar selenu może być szkodliwy. Nasz organizm toleruje 400 µg selenu, natomiast objawy nadmiaru mogą pojawić się przy dawce powyżej 200 µg dziennie. Przedawkowanie selenu (selenoza) może powodować przede wszystkim wypadanie włosów i łamliwość paznokci, a także stany zapalne skóry, drażliwość, zmęczenie, niestabilność emocjonalną, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, czosnkowy oddech i pocenie się, zaburzenia ze strony układu nerwowego.

ZAPOTRZEBOWANIE NA SELEN

Dawka ustalona na poziomie zalecanego spożycia (RDA) wynosi 55 µg/dobę u dorosłego człowieka.

ŹRÓDŁA SELENU W ŻYWNOŚCI

Selen w żywności występuje w dwóch formach: organicznej - selenometionina (w produktach pochodzenia zwierzęcego) oraz nieorganicznej (w produktach roślinnych). W selen bogate są: mięso podroby, nerki, ryby, skorupiaki, a także nabiał, produkty zbożowe, grzyby, nasiona roślin strączkowych. Spośród warzyw najwięcej tego pierwiastka zawierają: brokuły, kapusta biała, czosnek, cebula, szparagi, soczewica. Jednak jego ilość w produktach roślinnych jest zależna od jego ilości w glebie. W Polsce oraz krajach europejski gleba jest raczej uboga w selen. Stąd też jeśli w czasie uprawy nie stosuję się nawozów z dodatkiem selenu, produkty roślinne nie pokryją dziennego zapotrzebowania na selen. Wtedy lepszą alternatywą są produkty zwierzęce, lub w przypadku wegan i wegetarianów orzechy brazylijskie, czy grzyby. 

Na przyswajanie selenu z diety wpływa białko, witaminy A, E i C oraz inne antyoksydanty. Dlatego też dieta uboga w białko może powodować niedobór selenu. Jego wchłanianie zmniejszają także metale ciężkie oraz nadmiar siarki w diecie.

ORZECHY BRAZYLIJSKIE

Warto wiedzieć, że największą ilość selenu (100-200 µg) zawierają orzechy pochodzące z Centralnej Brazylii lub Wschodniej i Zachodniej Amazonii. W Polsce najczęściej dostępne są orzechy brazylijskie pochodzące z Boliwii i Peru, w których zawartość selenu wynosi niecałe 9 µg. Więc, aby uzupełnić dawkę selenu, należałoby ich zjeść około 20 sztuk, co po pierwsze jest dużą dawką kalorii, a po drugie orzechy brazylijskie mają niewłaściwy stosunek kwasów tłuszczowych omega-3 do omega-6 (1:1100, a powinien wynosić 1:3), przez co mogą działać prozapalnie.

SUPLEMENTACJA SELENEM

Wskazana jest przede wszystkim u kobiet w ciąży i karmiących ze względu na zabezpieczenie potrzeb rozwijającego się maluszka. Warto ją także wziąć pod uwagę w przypadku diet wegańskich i wegetariańskich oraz u osób palących papierosy. Suplementację zaleca się również w stanach chorobowych takich jak: choroby tarczycy, ostre zapalenie trzustki, choroby wątroby oraz wszelkie choroby powodowane przez wolne rodniki.

Do suplementacji polecamy preparaty z selenem oznaczone poniżej.

BIBLIOGRAFIA

Zagrodzki P.: Selen, a układ odpornościowy, Postepy Hig Med Dosw (online), 2004; tom 58: 140-149

Jarosz M. i wsp.: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020

http://www.czytelniamedyczna.pl/5868,rola-selenu-w-organizmie-czlowieka.html

https://www.medycyna-mitochondrialna.pl/blog/blog/niedobor-selenu-zatrucie-selenem-2