Obecnie pomidor to najchętniej kupowane i spożywane warzywo w Polsce i na świecie, bardzo często również uprawiane w przydomowych ogródkach. A warto wiedzieć, że jeszcze przed I Wojną Światową kompletnie nie mieliśmy pojęcia o jego istnieniu. Pomidory należą do rodziny psiankowatych, podobnie jak ziemniaki czy papryka. Z botanicznego punktu widzenia są one owocami, jednak na potrzeby handlu Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług zaliczyła je do grupy warzyw owocowych. Jednak na największą uwagę zasługuje zawarty w pomidorze likopen, czyli substancja, która odpowiada za jego piękną czerwoną barwę.

WŁAŚCIWOŚCI LIKOPENU

Prozdrowotne działanie likopenu zostało udowodnione przez wielu naukowców. Należy on do grupy karotenoidów, czyli substancji nadających barwę od żółtej do czerwonej zarówno roślinom, jak i zwierzętom. Mają one przede wszystkim właściwości przeciwutleniające. Co to oznacza? Przede wszystkim hamują reakcje utleniania na poziomie komórkowym i blokują powstawanie wolnych rodników, których z kolei nadmierna ilość zwiększa ryzyko zachorowania na:

• miażdżycę
• niedokrwienną chorobę serca
• zawał,
• udar,
• nowotwory,
• zaćmę starczą,
• schorzenia autoimmunologiczne,
• schorzenia neurodegeneracyjne,
• artretyzm reumatoidalny,
• cukrzycę.

I właśnie likopen jest takim silnym przeciwutleniaczem. Dodatkowo warto wiedzieć, że jest dwa razy bardziej wydajny niż beta-karoten (prowitamina A) i dziesięć razy bardziej niż alfa-tokoferol (witamina E) w neutralizacji wolnych rodników.

Likopen ma także zdolność zwiększania efektywności działania witamin: C, E oraz beta-karotenu.

CHRONI PRZED PROMIENIOWANIEM UV

Podobnie jak beta-karoten, likopen również znajduje się w ludzkiej skórze i potrafi absorbować promieniowanie oraz eliminować rodniki indukowane działaniem promieniowania UV. Oba są tak zwanymi fotoochraniczami, ponieważ chronią skórę przed poparzeniem słonecznym i wystąpieniem rumienia po dłuższej ekspozycji na słońce, a tym samym promienie UV. Z tym że istotniejszą rolę odgrywa likopen ze względu na większy stopień jego uszkodzenia pod wpływem promieniowania UV niż beta-karotenu.

Po przebadaniu osób dostarczających 16 mg likopenu dziennie (tj. 40 g koncentratu pomidorowego) potwierdzono jego fotoochronne właściwości. Podobne efekty można uzyskać po dostarczaniu likopenu z dietą oraz w formie suplementu.

DBA O ZDROWY UKŁAD KRĄŻENIA

Likopen już przez wzgląd na swoje właściwości antyoksydacyjne chroni przed chorobami serca i układu krążenia. Jednak badania dodatkowo wykazały, że dieta bogata w likopen spowalnia odkładanie się płytek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych, a także obniża ciśnienie krwi u osób cierpiących na nadciśnienie. Wynika to głównie ze zdolności likopenu do ograniczenia utleniania się lipidów i lipoprotein o małej gęstości (LDL). Stąd wniosek, iż dostarczanie do organizmu odpowiednich ilości tego karotenoidu może skutecznie zapobiegać miażdżycy, zawałowi serca oraz udarowi mózgu. Badania donoszą, iż minimalna dawka likopenu pozwalająca uzyskać pozytywny wpływ na profil lipidowy wynosi 25 mg dziennie.

WPŁYW NA UKŁAD KOSTNY

Pomimo niespójności wyników badań, sugeruje się ochronne działanie likopenu na układ kostny. Wykazano, iż większe spożycie likopenu przyczynia się do zwiększenia gęstości i zawartości mineralnej kości zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Hamuje on tworzenie się osteoklastów, czyli komórek kościogubnych oraz nasila różnicowanie osteoblastów. Badania wykazały, że spożywanie likopenu przez osoby z osteoporozą, która wynikała z niedoboru estrogenów, hamowało jej rozwój i zwiększało gęstość mineralną kości.

LIKOPEN W PROFILAKTYCE NOWOTWOROWEJ

Najważniejszą i najszerzej przebadaną właściwością likopenu jest jego skuteczność w przeciwdziałaniu i walce z nowotworami. Wykazano bowiem, że wysokie stężenia likopenu (1-4 µM) potrafią chronić komórki przed uszkodzeniami oraz zmniejszać ryzyko wystąpienia raka prostaty, płuc, piersi, układu pokarmowego, białaczki, natomiast 10-40 µM może zapobiegać nowotworom wątroby i jajnika. Likopen w stężeniu 20-60 µM może hamować proliferację komórek i aktywować ich apoptozę (śmierć).

Badacze wykazali, iż likopen chroni przed nowotworami w dwojaki sposób:

1. utrudnia tworzenie się substancji powodujących nowotwory
2. hamuje nienaturalny podział komórek w organizmie.

W przypadku raka prostaty badania kliniczne pokazują, że wystarczy spożycie 30 mg likopenu dziennie, aby zmniejszyć o połowę ryzyko zachorowania na ten rodzaj nowotworu oraz u osób już chorujących spowolnić proces rozwoju raka i zmniejszyć ryzyko śmiertelności. Dlatego sugeruje się spożycie 15-30 mg likopenu przez mężczyzn w celu zmniejszenia zachorowania na łagodny przerost prostaty oraz raka gruczołu krokowego.

Podobne zależności zaobserwowano także w przypadku zapadalności na raka jelita grubego oraz odbytnicy.

U kobiet wykazano, iż wysokie stężenie likopenu w surowicy krwi (0,59 – 1,58 µg/dL) wiąże się z niższym (o 85%) ryzykiem wystąpienia raka endometrium, a także raka jajnika i szyjki macicy. Chroni także przed zachorowaniem na raka piersi. Wynika to z faktu, iż jego przyczyną wysokie stężenie egzo- lub endogennego estrogenu, a badania pokazały, że spożycie z dietą alfa-karotenu, beta-karotenu oraz likopenu spowalnia namnażanie się komórek nowotworowych, w których są aktywne receptory estrogenowe i progesteronowe ER+PR+. Jednak nie tylko, ponieważ okazuje się, że likopen może działać przeciwnowotworowo również za pomocą innych mechanizmów, np. regulując cykl komórkowy. Dodatkowo podawanie likopenu w trakcie radioterapii, w szczególności u kobiet z rakiem piersi, skutecznie chroni i zmniejsza skutki uboczne naświetlań w obrębie napromienianej skóry.

Likopen ma również zdolność ochrony przed toksycznymi skutkami chemioterapii.

CZY POMIDORY SĄ DOBRYM ŹRÓDŁEM LIKOPENU?

Stężenie likopenu w pomidorach waha się od 0,9 do 4,2 mg/100 g. Spośród wszystkich odmian najwięcej zawierają go pomidory pomarańczowe. Większą jego ilość można znaleźć też w owocach dojrzalszych oraz co ciekawe, w produktach przetworzonych jak: soki pomidorowe (5,0-42,7 mg/100 g), suszone pomidory (46,5 mg/100 g) czy koncentrat pomidorowy (5,4 – 150,0 mg/100 g). Dzieje się tak, ponieważ w świeżych pomidorach likopen występuje w formie trans, natomiast pod wpływem procesów technologicznych z wysoką temperaturą, może przekształcać się w formę cis, czyli lepiej przyswajalną. Jednak warto wiedzieć, że najbardziej optymalną temperaturą do wytworzenia likopenu jest 135-140 stopni Celsjusza. Przekroczenie 172 stopni powoduje topnienie - niszczenie likopenu. Dlatego podczas robienia przecieru pomidorowego w domu warto najpierw zimne pomidory z lodówki włożyć od razu nagrzanego do 135 stopni piekarnika, w ten sposób uwolni się najwięcej likopenu. 

Oprócz tego warto pamiętać, że karotenoidy są związkami lipofilnymi, lepiej wchłanianymi z pożywieniem zawierającym niewielkie ilości tłuszczu. Dlatego zawsze do sałatki z pomidorów albo dania na bazie przetworów pomidorowych należy dodać odrobinę oleju roślinnego, np. oliwy z oliwek.

Poza tym likopen jest obecny również w innych owocach jak: papaja (2,0 – 5,3 mg/100 g), arbuz (2,3 – 7,2 mg/100g), różowy grejpfrut (3,36 mg/100 g), czy suszona brzoskwinia (0,86 mg/100 g).

Analiza badań pozwala stwierdzić, iż dawka profilaktyczna likopenu to 12-15mg/dobę, natomiast dawka terapeutyczna to 30mg/dobę. I najważniejszym aspektem jest jego regularne dostarczanie do organizmu.

BIBLIOGRAFIA:

Belter A. i wsp.: Likopen – występowanie, właściwości oraz potencjalne zastosowanie. Postępy Biochemi 201, 57, 4, 372-380.

Kwiatkowska E.: Likopen w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, Postępy Fitoterapii 1/2010, s. 38-41

Wawrzyniak D. i wsp.: Likopen w chemoprofilaktyce chorób nowotworowych oraz sercowo-naczyniowych, NAUKA 3/2015, 127-150

Terlikowska K. i wsp.: Likopen w chemoprofilaktyce raka piersi. Przegląd Menopauzalny 2013; 4: 358–362.

Wiktorowska-Owczarek A.: Przeciwutleniające właściwości pomidora (Lycopersicum esculentum L.) Postępy Fitoterapii 3/2013, 195-199

https://www.zwrotnikraka.pl/likopen-w-profilaktyce-raka/

https://dietetycy.org.pl/pomidory-jako-zrodlo-likopenu/

https://dietetycy.org.pl/pomidory/