Z czym najczęściej kojarzy się żelazo w organizmie człowieka? Z anemią? Wiemy więc, że ma ono spory związek z czerwonymi krwinkami. Ale za co jeszcze odpowiada? Jaką rolę pełni w organizmie? Tego dowiesz się z tego artykułu.

FUNKCJE ŻELAZA

Żelazo w organizmie człowieka występuje w ilości 3,5–4,2 g, z czego 60-70% znajduje się w hemoglobinie będącej barwnikiem krwi, 5-6% w barwniku mięśni, czyli mioglobinie oraz 3% w enzymach, które biorą udział w procesach oddychania komórkowego i rozkładają toksyczny nadtlenek wodoru. Pozostała część żelaza magazynowana jest w wątrobie, śledzionie, nerkach, surowicy krwi, w szpiku w postaci ferrytyny i hemosyderyny, czyli kompleksu żelaza z białkami, węglowodanami i lipidami. 

Główną funkcją żelaza jest udział w transporcie tlenu po organizmie. W szpiku kostnym pierwiastek ten służy do tworzenia czerwonych krwinek (erytrocytów). Uczestniczy także w syntezie kwasów nukleinowych, kolagenu oraz syntezie i katabolizmie niektórych hormonów, wytwarzaniu substancji ważnych dla aktywności limfocytów, procesie fagocytozy, wytwarzaniu związków bogatoenergetycznych. Żelazo ma również wpływ na nasz układ odpornościowy i wspomaga zwalczanie bakterii i wirusów. Odpowiada także za metabolizm cholesterolu oraz sprzyja detoksykacji szkodliwych substancji w wątrobie. Pierwiastek ten jest bardzo ważny dla sportowców, ponieważ zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu podczas wysiłku fizycznego. 

ŻELAZO HEMOWE CZY NIEHEMOWE?

W różnych produktach żywnościowych występują dwa rodzaje żelaza: hemowe i niehemowe. To pierwsze występuje jedynie w produktach pochodzenia zwierzęcego, czyli czerwonym mięsie, wątrobie, nerkach, sercu, rybach, drobiu. Z kolei żelazo niehemowe zawierają jajka oraz żywność roślinna jak: pełnoziarniste mąki, kasze gruboziarniste, otręby pszenne, zarodki pszenne, szpinak, natka pietruszki, szczypiorek, szczaw, boćwina, buraki, brukselka, suszone owoce. Oba rodzaje różnią się od siebie przede wszystkim przyswajalnością.

WCHŁANIANIE ŻELAZA

Żelazo hemowe wchłania się lepiej (15-35%) niż żelazo niehemowe (5-20%). Efektywność wchłaniania żelaza niehemowego mają wpływ różne składniki. Białko roślinne, fityniany, polifenole, niektóre składniki mineralne (np. wapń, cynk) mogą go obniżać. Natomiast zwiększone wchłanianie zapewnia obecność mięsa w posiłku oraz produktów bogatych w witaminę C. Z przeciętnej diety organizm wchłania 10-15% żelaza, natomiast poziom ten wzrasta 2-3 razy w momencie kiedy w organizmie występuje jego niedobór. 

NIEDOBÓR I NADMIAR ŻELAZA

Niedobory żelaza występują dosyć często. Ich powodem jest głównie niska podaż w diecie produktów bogatych w ten pierwiastek lub zaburzenia w procesie jego wchłaniania, a także krwawienia, przewlekłe stany zapalne w organizmie, infekcje, choroby nowotworowe, wrodzony lub nabyty niedobór transferyny. Niedobór żelaza to przyczyna niedokrwistości (anemii). Objawia się ona szorstkością skóry, łamliwością i wypadaniem włosów, bladością śluzówek i spojówek, zajadami w kącikach ust, jak również obniżeniem sprawności fizycznej, zdolności koncentracji, odporności na infekcje. Zbyt mała ilość żelaza w diecie może także prowadzić do depresji. Anemia niebezpieczna jest  w przypadku kobiet w ciąży oraz noworodków, gdyż może prowadzić do niedotlenienia mięśnia macicy, przedwczesnego oddzielenia łożyska, porodu przedwczesnego lub poronienia, a u dzieci może wystąpić niska masa urodzeniowa lub zaburzenia w rozwoju psychoruchowym. 

Nadmiar żelaza może wynikać głównie z nieprawidłowego stosowania preparatów zawierających ten pierwiastek. Może zwiększać on ryzyko nowotworów, choroby wieńcowej, cukrzycy typu 2. Jego objawami są: nudności, biegunka i wymioty, a następnie zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego, centralnego układu nerwowego, nerek, wątroby i układu krwionośnego.

BIBLIOGRAFIA:

Jarosz M. (2017): Normy żywienia dla populacji Polskiej. Instytut Żywności i Żywienia.

Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo PZWL